Ekspertyza prawna dotycząca karty przedpłaconej (prepaid) i możliwości prawnych blokady komorniczej środków na koncie do niej przypisanym

1. Dla celów niniejszej analizy wyjść należy od pojęcia "majątku". Otóż wg art. 44 Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964r. Kodeks cywilny (Dz.U.1964 nr 16 poz.93 z późn.zm.) "Mieniem jest własność i inne prawa majątkowe." Mienie jest pojęciem zbiorczym obejmującym własność i inne prawa o charakterze majątkowym. Prawo własności (i współwłasność) stanowi podstawowy składnik mienia, a ponadto jest to najpełniejsze z praw podmiotowych. Poza prawem własności na mienie składają się prawa majątkowe zarówno prawa rzeczowe, jak i wierzytelności.

   Pojęcie "mienie" często bywa utożsamiane z pojęciem "majątek". Dla oceny poprawności takiego zabiegu niezbędne jest wstępne określenie pojęcia "majątek". Jest ono używane w dwojakim znaczeniu: po pierwsze, jako ogół praw i obowiązków majątkowych danego podmiotu (majątek w szerokim rozumieniu) i po drugie, jako ogół jedynie praw (majątek w rozumieniu wąskim). Majątek w rozumieniu wąskim może być utożsamiany z mieniem, ponieważ w jednym i w drugim wypadku chodzi o podmiotowe prawa majątkowe, a także o sytuacje, z którymi ustawa łączy określone skutki prawne i które mają pewną wartość majątkową, np. posiadanie. [red. prof. dr hab. Krzysztof Pietrzykowski Kodeks cywilny. Komentarz, C.H. Beck 2009, Wyd. V]. Zatem nawet w wąskim rozumieniu majątek jest ogółem praw posiadanych przez dany podmiot (osobę fizyczną lub osobę prawną). Do majątku należą przypisane danemu podmiotowi: prawo własności, prawa rzeczowe, wierzytelności.

2. Reasumując treść i skutki „rekomendacji” Komisji Nadzoru Finansowego z dnia 10 lipca 2015r., sygn. DLB/DLB_WL1/703/1/1/2015, należy wskazać, iż KNF w ramach monitorowania rynku usług płatniczych objął analizą prawną usługi banków krajowych (wg art. 4 ust. 1 pkt 4 Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe [Dz.U. 1997 nr 140 poz. 939 z późn. zm.] „bank krajowy – bank mający siedzibę na terenie Rzeczpospolitej Polskiej”) polegające na wydawaniu „kart przedpłaconych”. Wg KNF działalność polegająca na wydawaniu tychże kart: nie jest wydawaniem pieniądza elektronicznego z wszelkimi tego konsekwencjami. W wyniku płatności inicjowanej kartą przedpłaconą dochodzi do obciążenia kwotą płatności przypisanego do karty rachunku technicznego i uznania tą kwotą rachunku odbiorcy płatności. Płatność ta jest zatem zwykłym transferem pieniądza bankowego, a więc transferem roszczenia (wierzytelności – mój dopisek) o wypłatę znaków pieniężnych pomiędzy płatnikiem a akceptantem, połączonym z transferem zobowiązania do wypłaty tych znaków pieniężnych pomiędzy bankiem płatnika a bankiem akceptanta. Transfer środków w przypadku płatności odbywa się bezpośrednio z prowadzonego przez bank anonimowego rachunku technicznego niebędącego rachunkiem bankowym [„rekomendacja s. 4]. Zatem bank nie zawierając umowy rachunku bankowego z klientami, w przypadku przyjęcia środków pieniężnych w zamian za wydanie karty przedpłaconej – narusza zdaniem KNF i Ustawę Prawo bankowe art. 5 ust.1 pkt 1 oraz art. 49 i nast.), i Ustawę Kodeks cywilny (art. 726 i nast.). Nadto wydawanie takich kart jest nie podlega wyłączeniu z obowiązkowej identyfikacji klienta (z uwagi na konieczne środki bezpieczeństwa finansowego) przewidzianej Ustawą z dnia 16 listopada 2000r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu [Dz.U. 2000 nr 116 poz. 1216 z późn.zm.]).

3. Rozważając moc prawną owej „rekomendacji” należy podkreślić, że doktryna podkreśla uprawnienie KNF zawarte w art. 137 pkt 5 Prawa bankowego do „wydawania rekomendacji dotyczących dobrych praktyk ostrożnego i stabilnego zarządzania bankami.” Jednakowoż rekomendacje Komisji nie mieszczą się w katalogu źródeł prawa powszechnie obowiązującego w rozumieniu art. 87 Konstytucji RP, który jest zamknięty przedmiotowo i podmiotowo. KNF nie jest w jakimkolwiek przypadku organem uprawnionym konstytucyjnie do stanowienia przepisów o walorze powszechnie obowiązującym. W świetle postanowień Konstytucji RP Komisja nie została bowiem wyposażona w uprawnienie do stanowienia takich przepisów: jest oczywiste, że kwestionowanych aktów w postaci zarządzenia Prezesa Narodowego Banku Polskiego, czy też uchwały Komisji Nadzoru Bankowego nie można zaliczyć do prawa powszechnie obowiązującego (Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z 7 grudnia 1999 r., sygnatura: I CKN 796/99, OSNC 6/2000, poz. 114.) Niektórzy przedstawiciele nauki wskazują, iż rekomendacje są wyłącznie niewiążącymi zaleceniami KNF (T. Czech), inni zaś, iż rekomendacje mają jak najbardziej moc wiążącą dla podmiotów, do których są kierowane. Rekomendacje wskazują bowiem – w obrębie sektora bankowego – to, w jaki sposób powinna być rozumiana przez banki przesłanka ostrożnego i stabilnego zarządzania bankiem (K. Kohutek). Jakkolwiek rekomendacje nie są ani aktem prawa powszechnie obowiązującego, ani też aktem prawa porządku wewnętrznego, to informują uczestników rynku o tym, w jaki sposób – w obrębie de lege lata rynku bankowego – organ nadzoru rozumie takie niedookreślone pojęcia jak ostrożne i stabilne zarządzanie bankiem. Rekomendacje stanowią zatem przyjęty przez organ nadzoru standard rozumienia zwrotu: „ostrożne i stabilne zarządzanie bankiem”. KNF w drodze rekomendacji dokonuje dookreślenia treści tych pojęć, ich wypełnienia i wyboru standardu ich rozumienia, a tym samym sposobu wykładni przepisów – co wymaga podkreślenia – prawa powszechnie obowiązującego. Rekomendacje pozwalają nadzorowanym instytucjom finansowym, które są ich adresatami, uzyskać dostęp do wiedzy odnośnie podejścia organu nadzoru do rozumienia pojęć niedookreślonych, wykorzystywanych w treści przepisów prawa powszechnie obowiązującego, stanowiących podstawę prawną dla regulacji poszczególnych segmentów rynku finansowego. Rekomendacje KNF mają charakter wyłącznie pośrednio wiążący. Banki krajowe są bowiem związani wyłącznie przepisami prawa powszechnie obowiązującego nakazującymi im zapewnić ostrożne i stabilne zarządzanie bankiem, nie są natomiast związani bezpośrednio treścią rekomendacji, która wskazuje na sposób dokonywania wykładni tych przepisów przez KNF. Jednakowoż w pełni trzeba odrzucić możliwość, zgodnie z którą rekomendacje KNF mogłyby być przez nią wykorzystywane do nakładania na nadzorowane instytucje finansowe dodatkowych, niewynikających bezpośrednio i wprost z przepisów prawa powszechnie obowiązującego, obowiązków lub ograniczeń w zakresie możliwości swobodnego działania w obszarze systemu finansowego. KNF nie będzie wymagać zatem i bynajmniej oczekiwać automatycznie, iż podmioty, do których skierowane zostaną rekomendacje, będą w pełni i w każdym przypadku respektować ich treść. KNF wymaga tego, by cel regulacyjny rekomendacji był przez ich adresatów w dowolny sposób wypracowywany. W praktyce doświadczenia płynące z wykorzystywania przez KNF rekomendacji w obrębie sektora bankowego prowadzą do sformułowania ogólnej konkluzji, iż cel regulacyjny rekomendacji jest najczęściej wypracowywany przez nadzorowane banki krajowe w rezultacie restrykcyjnego respektowania treści postanowień rekomendacji.

4. Przechodząc już do analizowanej karty przedpłaconej w Banku Millenium S.A. (z siedzibą w Warszawie, czyli na terenie Rzeczpospolitej Polskiej, zatem nadzór KNF) – faktem jest, iż zgodnie z Regulaminem (kart przedpłaconych) z dnia 15 lutego 2016r.:

   1. karta owa jest własnością Banku, czyli prawo własności karty przysługuje Bankowi Millenium S.A.(§3 ust.1 Regulaminu), jednak posiadacz takiej karty ma do niej prawo posiadania (prawo rzeczowe); we wskazanym zakresie karta jest moim zdaniem majątkiem posiadacza;

   2. karta nie ma charakteru w pełni anonimowego, ponieważ zgodnie z §3 ust.2 pkt 1 Regulaminu „warunkiem koniecznym wydania Klientowi karty jest posiadanie przez niego w Banku: rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego w PLN”, co oznacza, iż osoba, której karta jest wydawana przekazuje do Banku Millenium dane osobowe w postaci przynajmniej: imienia i nazwiska, adresu zamieszkania, nr PESEL w zawartej już umowie „rachunku bieżącego” (§2 pkt 14 Regulaminu);

   3. prawdą jest, że „rachunek karty” jest powiązanym z kartą rachunkiem w PLN o charakterze technicznym, który nie jest przypisany do aktualnego posiadacza karty, a do osoby posiadającej wspomniany powyżej „rachunek bieżący”. Rachunek techniczny nie jest widoczny w systemie OGNIVO. Jednak w kręgu podmiotów uprawnionych do uzyskania informacji o rachunkach znajduje się również komornik (art. 105 ust. 1 pkt 2 lit. ł Prawa bankowego). Oznacza to, że dla celów prawidłowego prowadzenia postępowania egzekucyjnego (lub zabezpieczającego) może on wystąpić do dowolnego banku o udzielenie zbiorczej informacji o rachunkach (bankowych i tych prowadzonych przez SKOKi) wskazanej osoby. Wierzyciel może obecnie złożyć do komornika odpowiedni wniosek o zwrócenie się do banku lub SKOK celem uzyskania zbiorczej informacji, o której mowa w art. 92ba ust. 1 Prawa bankowego, a dotyczącej rachunków dłużnika, acz nie otrzyma informacji o rachunku technicznym, choć w przypadku karty Millenium S.A. otrzyma o rachunku bieżącym i osobie do niego przypisanej.

5. Postępowanie egzekucyjne prowadzi się w RP przede wszystkim wg aktualnych przepisów Ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296 z późn. zm.). Zgodnie z art. 761 Kpc Organ egzekucyjny [z reguły: komornik] może żądać od uczestników postępowania złożenia wyjaśnień oraz zasięgać od organów administracji publicznej, organów wykonujących zadania z zakresu administracji publicznej, organów podatkowych, organów rentowych, banków, spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych, przedsiębiorstw maklerskich, organów spółdzielni mieszkaniowych, zarządów wspólnot mieszkaniowych oraz innych podmiotów zarządzających mieszkaniami i lokalami użytkowymi, jak również innych instytucji i osób nieuczestniczących w postępowaniu informacji niezbędnych do prowadzenia egzekucji. Nadto, po noweli z września 2016r., wg art. 799 §1 Kpc Wniosek o wszczęcie egzekucji lub żądanie przeprowadzenia egzekucji z urzędu umożliwia prowadzenie egzekucji według wszystkich dopuszczalnych sposobów, z wyjątkiem egzekucji z nieruchomości. Skierowanie egzekucji do nieruchomości dłużnika oraz składników jego majątku, do których przepisy o egzekucji z nieruchomości stosuje się odpowiednio, jest możliwe tylko na wniosek wierzyciela. Wierzyciel może wskazać wybrane przez siebie sposób albo sposoby egzekucji. Organ egzekucyjny stosuje sposób egzekucji najmniej uciążliwy dla dłużnika. Jedną z ważnych zmian z ww. noweli jest art. 801¹ Kpc, w świetle którego Jeżeli wierzyciel albo sąd zarządzający z urzędu przeprowadzenie egzekucji albo uprawniony organ żądający przeprowadzenia egzekucji nie wskaże majątku pozwalającego na zaspokojenie świadczenia, komornik wzywa dłużnika do złożenia wykazu majątku lub innych wyjaśnień niezbędnych do przeprowadzenia egzekucji. I w konsekwencji: Dłużnik składa wykaz majątku przed komornikiem pod rygorem odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia. Wzywając dłużnika do złożenia wykazu majątku, komornik uprzedza go o odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia oraz poucza, że w razie niezłożenia wykazu majątku wierzyciel może zlecić komornikowi poszukiwanie majątku dłużnika.

6. Zakres wykazu majątku zawiera art. 913 Kpc: z wymienieniem rzeczy i miejsca, gdzie się znajdują, przypadających mu wierzytelności i innych praw majątkowych oraz do złożenia przyrzeczenia. W praktyce komorniczej formularz wykazu majątku zawiera: źródła utrzymania/dochodu, informacje o zeznaniu majątkowym, wysokości dochodu, zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych, poprzednich postępowaniach egzekucyjnych, rozporządzeniach istotnymi składnikami majątku, prawach do nieruchomości, środkach finansowych, wierzytelnościach w tym „inne prawa majątkowe”, prawach do ruchomościach, w tym inne rodzaje majątku.

7. Czyli moim zdaniem, na podstawie powyższych rozważań, dłużnik objęty postępowaniem egzekucyjnym powinien mieć świadomość, że dotyczy ono jego całego majątku, z wyjątkiem zamkniętego katalogu wyłączeń określonego w art. 829, 831-833, 836 Kpc oraz w przepisach szczególnych. Składnikami majątku dłużnika są: własność/współwłasność (nieruchomości i ruchomości), prawa rzeczowe i wierzytelności. W przypadku wezwania dłużnika do złożenia wykazu majątku – pod rygorem odpowiedzialności za składanie fałszywych zeznań (z art. 233 Ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny [Dz.U. 1997 nr 88 poz. 553 z późn. zm.]) - powinien on, jako posiadacz karty, przyznać się do posiadania karty przedpłaconej, jako wierzytelności wobec akceptanta. Tym bardziej, jeżeli kwota wierzytelności jest większa od 0 zł.

8. Zgodnie z wymienionym przepisem, dopuszcza się fałszywych zeznań ten, kto składając zeznania mające służyć za dowód w postępowaniu sądowym lub w innym postępowaniu prowadzonym na podstawie ustawy, zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę. Zabronione zachowanie może więc mieć formę działania polegającego na świadomym składaniu zeznań nieprawdziwych albo zaniechania, które polega na powstrzymaniu się od podania znanych zeznającemu okoliczności stwierdzających prawdę. Nie należy tego mylić z bezpodstawnym uchyleniem się od złożenia zeznań, które nie jest równoznaczne z zatajeniem prawdy ( uchw. 7 sędziów SN z 22 I 2003 r., I KZP 39/02, OSNKW 2003, nr 1-2; też M. Kulik, Czy bezpodstawne uchylanie się od złożenia zeznań jest zatajeniem prawdy, WPP 2003, nr 3). Treści zawarte w fałszywych zeznaniach muszą być obiektywnie niezgodne z prawdą, jak również subiektywnie nieprawdziwe. Jest to więc przestępstwo, które można popełnić jedynie umyślnie - w formie zamiaru bezpośredniego lub ewentualnego, tzn. że sprawca musi chcieć zeznać nieprawdę lub zataić prawdę albo przewidywać taką możliwość i z tym się godzić. Nieświadome mówienie nieprawdy, chociażby sprawca mógł błędu uniknąć, jak też działanie lekkomyślne nie wypełniają podmiotowych znamion przestępstwa (por. wyr. SN z 15 I 1999 r., II KKN 129/97, Orz. Prok. i Pr. 1999, nr 9). Zgodnie z art. 233 § 6, przepisy o fałszywych zeznaniach stosuje się odpowiednio do fałszywych oświadczeń złożonych w postępowaniu prowadzonym na podstawie ustawy, jeżeli przepis ustawowy dotyczący tego postępowania wyraźnie przewiduje odebranie oświadczenia pod rygorem odpowiedzialności karnej – źródło: Marek Andrzej Komentarz do ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U.97.88.553), [w:] A. Marek, Kodeks karny. Komentarz, Dom Wydawniczy ABC, 2006, wyd. III.

Autor: Marcin Matusewicz, IustitiaLex